Từ thần đồng nhí Trung Quốc tới tỷ phú vướng lao lý

Đại sứ quán Canada tại Bắc Kinh hôm qua thông báo Tiêu Kiến Hoa, người mang quốc tịch Canada, đang bị giới chức Trung Quốc xét xử với các cáo buộc chưa được công bố. Đây là lần đầu tiên thông tin về tỷ phú gốc Hoa này được công bố kể từ khi ông bị đưa đi từ một khách sạn sang trọng ở Hong Kong 5 năm trước.

Tờ Wall Street Journal đưa tin Tiêu, 50 tuổi, bị các công tố viên Thượng Hải truy tố tội thu tiền ký quỹ trái phép, tức huy động tiền từ công chúng dù không được cấp phép.

Tiêu Kiến Hoa bên ngoài Trung tâm Tài chính Quốc tế ở Hong Kong hồi năm 2013. Ảnh: AP.

Đại sứ quán Canada tại Bắc Kinh cho biết sẽ theo dõi chặt chẽ phiên tòa, nhưng không rõ phiên xử sẽ kéo dài bao lâu. Vụ án của Tiêu được cho là nằm trong chiến dịch mà Bắc Kinh đang thực hiện nhằm đối phó với tình trạng nợ công từng góp phần tạo ra đà tăng trưởng bùng nổ cho Trung Quốc những thập kỷ gần đây.

Năm 2020, chính quyền Trung Quốc kiểm soát 9 công ty, trị giá hàng trăm tỷ USD, có liên quan đến Tomorrow Group. Đây là công ty mẹ đứng sau đế chế kinh doanh khổng lồ mà Tiêu đã xây dựng trong hơn hai thập kỷ, một phần nhờ vào các mối quan hệ của mình.

Sinh ra trong một ngôi làng nghèo thuần nông ở miền đông Trung Quốc, Tiêu Kiến Hoa được coi là một "thần đồng nhí" khi đỗ Đại học Bắc Kinh danh tiếng năm 14 tuổi.

Sau khi tốt nghiệp và bước chân vào lĩnh vực tài chính, Tiêu đã nhận được khoản đầu tư từ Đại học Bắc Kinh cho một dự án kinh doanh. Cũng trong khoảng thời gian này, ông thành lập Tomorrow Group.

Tài sản của Tiêu tăng lên nhanh chóng, một phần nhờ việc ông đã vun đắp thành công những mối quan hệ với các quan chức chính quyền. Phần lớn giao dịch kinh doanh của Tiêu đều được thực hiện thông qua một mạng lưới công ty bình phong phức tạp.

Rupert Hoogewerf, người đứng đầu tạp chí Hurun Report, cho hay Tiêu đã sử dụng kiến thức về kinh tế thị trường và đòn bẩy quan hệ của mình để xây dựng một đế chế lớn. Tuy nhiên, việc làm rõ tài sản của tỷ phú này rất khó khăn vì "ông ấy đã xây dựng những cấu trúc rất phức tạp".

"Tiêu được coi là một người rất thông minh và kín tiếng", Hoogewerf nói. "Giới đầu tư rất kính trọng Tiêu bởi ông xuất thân từ Đại học Bắc Kinh, không phải tay mơ mới bước chân vào thị trường".

Quãng thời gian Tiêu xây dựng đế chế kinh doanh của mình cũng là giai đoạn Trung Quốc bắt đầu bước vào thời kỳ phát triển kinh tế và tư nhân hóa mạnh mẽ nhất trong những năm 1990 và 2000.

Theo thời gian, Tiêu đã gây dựng được khối tài sản trị giá 5,97 tỷ USD, theo ước tính năm 2016. Có thời điểm, ông sở hữu cổ phần tại hơn 30 tổ chức tài chính Trung Quốc, trong đó có Bảo hiểm Bình An, một trong những công ty bảo hiểm lớn nhất Trung Quốc, cũng như Ngân hàng Cáp Nhĩ Tân, Ngân hàng Hoa Hạ và Ngân hàng Công nghiệp.

Tiêu Kiến Hoa tại Bắc Kinh, Trung Quốc trong bức ảnh không đề ngày tháng. Ảnh: NY Times.

Thông qua Tomorrow Group, Tiêu đã tích lũy cổ phần trong các công ty vươn tới tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế Trung Quốc. Nhưng Tomorrow Group cũng trở nên lớn đến mức đe dọa ổn định của hệ thống tài chính Trung Quốc, buộc giới chức nước này vào cuộc.

Sau khi lên nắm quyền năm 2012, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tuyên bố phát động chiến dịch chống tham nhũng quy mô lớn "đả hổ diệt ruồi". Chiến dịch nhanh chóng khiến hàng nghìn quan chức cấp cao "ngã ngựa" và gây áp lực đáng kể với những doanh nhân như Tiêu.

Có nhiều dấu hiệu cho thấy Tiêu đã bắt đầu cảm nhận được những luồng gió chính trị đang đổi chiều. Ông mua nhà ở Canada và nhập quốc tịch nước này. Tiêu cũng có hộ chiếu ngoại giao Antigua và Barbuda, quốc đảo phía đông biển Caribe.

Một số nguồn tin cho hay lệnh bắt Tiêu đã được phát ra vào năm 2013, nhưng tỷ phú này trước đó đã chuyển tới Hong Kong và dành phần lớn thời gian sống trong một căn hộ dịch vụ tại khách sạn Four Seasons và được bảo vệ bởi một nhóm vệ sĩ nữ.

Đến ngày 28/1/2017, vào dịp tết Nguyên đán, Tiêu bị một nhóm người đưa khỏi phòng khách sạn Four Seasons. Những người này được cho là sĩ quan an ninh Trung Quốc, thực hiện lệnh đưa Tiêu về đại lục. Tiêu dường như được xếp vào diện những "con hổ" trong chiến dịch chống tham nhũng của ông Tập.

Năm 2019, giới chức Trung Quốc tiến hành tiếp quản Ngân hàng Baoshang, từng do Tomorrow Group kiểm soát, sau khi có thông tin ngân hàng này đang trên bờ vực phá sản. Đây là lần đầu tiên sau hai thập kỷ, chính phủ Trung Quốc tiếp quản một ngân hàng.

Theo điều tra, những khoản vay mà Baoshang cấp cho các công ty của Tomorrow Group đều được giữ ngoài sổ sách.

Năm 2020, cơ quan quản lý Trung Quốc kiểm soát hai công ty chứng khoán và một công ty phái sinh của Tomorrow Group với cáo buộc cung cấp thông tin sai lệch về cổ đông và nhà điều hành.

Tháng 7/2021, nhà chức trách gia hạn lệnh kiểm soát 9 công ty thêm một năm nữa "nhằm xử lý rủi ro và giảm thiểu rủi ro tài chính". Tập đoàn Tomorrow Group cũng tham gia các ngành do nhà nước chi phối như ngân hàng, bảo hiểm, than, xi măng, bất động sản và khoáng sản đất hiếm.

Ngoài các thông báo tiếp quản, giới chức trách Trung Quốc hầu như không cung cấp thêm thông tin về trường hợp của Tiêu. Suốt nhiều năm, không có bất kỳ thông tin nào được tiết lộ về việc ông đang ở đâu kể từ khi Tiêu bị bắt năm 2017. Điều gây chú ý nhất lúc bấy giờ là hình ảnh Tiêu ngồi trên xe lăn và được một nhóm người đàn ông không rõ danh tính đẩy khỏi khách sạn.

Mãi đến năm 2020, Tomorrow Group mới xác nhận Tiêu đã về đại lục và đang hợp tác với chính quyền để tái cấu trúc tập đoàn. Hiện chưa rõ mức án mà tỷ phú này có thể đối mặt.

Vũ Hoàng